Door nul procent btw te heffen op groente en fruit hoopt het kabinet te bevorderen dat mensen gezondere keuzes gaan maken. De voorgenomen maatregel ontketende een felle discussie over welke producten daar dan onder moeten vallen. Groente en fruit worden immers ook verkocht in allerlei bewerkte vormen, soms met toevoeging van bijvoorbeeld suiker of zout waardoor het eindproduct minder gezond wordt.

SEO heeft gekeken welke afbakening zou kunnen werken. "Op basis van uitvoerbaarheid en juridische houdbaarheid kleven er dus aan alle varianten grote tot zeer grote risico’s", schrijven de onderzoekers in het rapport. Bovendien is het maar zeer de vraag of mensen daadwerkelijk voor gezonder voedsel gaan kiezen, omdat de prijsverandering door het wegvallen van de btw relatief beperkt is. In Spanje leidde de btw-verlaging naar 0 procent op voedsel zelfs tot prijsverhogingen van die producten door supermarkten.

De inkomstenderving voor de overheid ligt, afhankelijk van de gekozen variant, tussen de 550 miljoen en 950 miljoen euro per jaar. Omdat mensen met hoge en lage inkomens een ongeveer even groot deel van hun inkomen besteden aan groente en fruit, profiteren rijke mensen volgens het rapport in absolute zin het meest van deze lastenverlichting.

De onderzoekers wijzen ook op "alternatieve instrumenten" om mensen een zetje te geven richting een gezonder voedingspatroon. Bijvoorbeeld door ongezond voedsel extra te belasten, zoals al gebeurt via de suikertaks op frisdrank. Overigens maande het Centraal Planbureau (CPB) het kabinet eerder deze week juist tot terughoudendheid met fiscale maatregelen om het gedrag van burgers en bedrijven bij te sturen.

Behalve voor de gezondheidswinst is er nog een reden waarom het kabinet er mogelijk toch voor kiest een nultarief voor groente en fruit in te voeren. De maatregel kan ook verlichting geven aan huishoudens die hun koopkracht zwaar onder druk zien staan door de sterk opgelopen consumentenprijzen. Niet alleen energie maar ook de dagelijkse boodschappen zijn het afgelopen jaar fors duurder geworden.

Onderzoek een 'stap terug'

De staatssecretarissen Marnix van Rij en Maarten van Ooijen, verantwoordelijk voor respectievelijk belastingen en leefstijlpreventie, laten weten het rapport zorgvuldig te gaan bestuderen. Voor de zomer komen zij met een inhoudelijke reactie.

De belangenvereniging GroentenFruit Huis vindt de conclusies uit het rapport een 'stap terug' bij het streven naar gezondere eetgewoonten. Volgens de brancheorganisatie blijkt uit verscheidene onderzoeken dat prijsmaatregelen voor groenten en fruit wel degelijk effect hebben. "In combinatie met andere maatregelen, geeft het wel de juiste stimulans voor een gezonde keuze."

GroentenFruit Huis denkt juist dat het relatief eenvoudig is om het nultarief allereerst in te voeren voor onbewerkte groenten en vruchten. Daarmee zouden al "grote stappen gezet worden", laat een woordvoerster weten. Ook de waarschuwing van SEO voor de hoge kosten die gepaard gaan met de belastingmaatregel valt slecht. "In een land waar de gezondheidszorgkosten steeds verder oplopen en het percentage consumenten met overgewicht en leefstijlgerelateerde aandoeningen alleen maar groter wordt, gaan in dit geval de kosten voor de baten uit."

Het Voedingscentrum noemt het "jammer" als het nultarief het niet gaat halen. "Want er gaat een heel mooie signaalfunctie van uit. Zeker in een tijd waarin mensen hun boodschappen steeds duurder zien worden", reageert de voorlichtingsorganisatie voor goed eten. "Maar als het niet uitvoerbaar is en het beoogde effect te klein, dan verliest het zijn functie."

Het rapport staat op de website van de Rijksoverheid.

Bron: Ministerie van Financiën/ANP