Daarmee is dit rapport zeer waardevol voor zowel de nieuwe Tweede Kamerleden als de formerende partijen. Allereerst omdat het rapport laat zien hoe ingewikkeld het is om het belastingstelsel te verbeteren, maar dat de politiek nu moet handelen. Daarnaast omdat er onafhankelijke en onpartijdige oplossingsrichtingen worden voorgesteld, die als inspiratie of vertrekpunt kunnen dienen in een formatie.

De Eerste en Tweede Kamer hebben de afgelopen maanden met veel belangstelling uitgekeken naar dit bouwstenen-rapport. Daarbij waren veel Kamerleden met name benieuwd naar de inhoud over de marginale druk, vermogensongelijkheid en de (on)mogelijkheden om ‘fossiele subsidies’ af te schaffen. De conclusies ten aanzien van vermogensongelijkheid en de marginale druk waren in lijn met eerdere onderzoeken: de belasting op arbeid zou deels verschoven moeten worden naar andere grondslagen. Ten aanzien van de ‘fossiele subsidies’ geeft het rapport een genuanceerde weging van de mogelijke afbouw van verschillende ‘fossiele subsidies’.

In de goede richting

De ambtelijke werkgroep die het rapport schreef, benadrukt dat het “geen blauwdruk” voor een nieuw belastingstelsel biedt. Enerzijds omdat er politieke keuzes gemaakt moeten worden over de benodigde hervormingen. Anderzijds omdat “het doorvoeren van meerdere grote hervormingen in de komende jaren niet realistisch is, mede gelet op de grote veranderopgave waarvoor de Belastingdienst gesteld staat”. Plat gezegd zullen er de komende tijd vooral “kleinere beleidsaanpassingen in de goede richting” moeten worden doorgevoerd, terwijl er gezocht wordt naar politiek en maatschappelijk draagvlak voor de meer fundamentele herzieningen. Het zal visie en politieke handigheid vergen om daadwerkelijk in ‘de goede richting’ te bewegen.

Het rapport is duidelijk over wat deze ‘goede richting’ inhoudt: het terugdringen van het aantal fiscale instrumenten en het daadwerkelijk afschaffen van niet-effectieve faciliteiten. Ook moet de bredere gereedschapskist van de overheid beter benut worden. Met oog op de complexiteit van het belastingstelsel en de (onbedoelde) neveneffecten van fiscaal beleid zou het beter zijn als de overheid haar beleidsdoelen realiseert door te reguleren, normeren of subsidiëren. Een groot deel van de aangedragen bouwstenen stelt dan ook voor om regelingen, aftrekposten en vrijstellingen af te bouwen of af te schaffen en bepaalde onderwerpen, zoals de eigen woning, te defiscaliseren.

Parlementaire agenda

Tegelijkertijd laat het rapport zien dat er niet te lang gewacht moet worden met – het voorbereiden van – de grote hervormingen, omdat het huidige belastingstelsel op meerdere punten onhoudbaar. is. Een voorbeeld dat genoemd wordt is de verdeling van de belastingmix. Het zwaartepunt ligt momenteel bij het belasten van inkomen uit werk. Maar omdat deze belastinggrondslag steeds verder versmalt door vergrijzing, zou er een lastenverschuiving naar andere grondslagen moeten plaatsvinden. Het rapport noemt als mogelijke oplossingen het fiscaliseren van de AOW-premie, het evenwichtiger belasten van vermogensoverdrachten en het beprijzen van negatieve effecten op klimaat, milieu en gezondheid.

Dit bouwstenenrapport is een waardevolle toevoeging op de eerdere studies, notities en plannen, waardoor er op dit moment voldoende concrete beleidsvoorstellen liggen om het belastingstelsel te vereenvoudigen. Het is nu aan de Tweede Kamer en de formerende partijen om op basis hiervan concrete stappen te zetten. Dat betekent enerzijds het afschaffen van niet-effectieve fiscale regelingen, ook als deze populair zijn bij de eigen politieke achterban. Daarnaast zullen er ingrijpende keuzes gemaakt moeten worden. Volgens de huidige planning zal de Tweede Kamer op 22 mei a.s. debatteren over het bouwstenenrapport en de voorgestelde oplossingsrichtingen.