Tijdens de startbijeenkomst van de Belangenbehartiger afgelopen week werd het belang van een nieuwe fiscale rechtshulp nogmaals benadrukt met oog op de toeslagenaffaire en de lappendeken aan momenteel beschikbare fiscale rechtshulp. Het is nu zaak om van de Belangenbehartiger een succes te maken. Daarbij zal de effectiviteit van de Belangenbehartiger in grote mate afhankelijk zijn van de fiscaal inhoudelijke kwaliteit van het team en de samenwerking met de instituties zoals de Belastingdienst, de dienst Toeslagen en het ministerie.

Het plan om een “laagdrempelige, onafhankelijke fiscale rechtshulp [op te richten] naar voorbeeld van de Amerikaanse ‘Taxpayers Advocate Service’” kwam uit het regeerakkoord van het kabinet-Rutte IV (2021). Deze ambitie was aanleiding voor studenten fiscaal recht aan de UvA om met de Bond voor Belastingbetalers te onderzoeken hoe de fiscale rechtshulp momenteel in Nederland is georganiseerd én hoe dit in andere landen is geregeld. Op basis van dit onderzoek en inzichten vanuit alle relevante organisaties heeft de kwartiermaker, Soler Berk, de taken, bevoegdheden en vormgeving van de Belangenbehartiger uitgewerkt (zie: WFR 2024/260). Kabinet-Schoof omarmde deze plannen en benoemde Hayde Zarkeshan als Belangenbehartiger.

Kanarie in de kolenmijn

De noodzaak van een Belangenbehartiger voor belastingplichtigen en toeslaggerechtigden werd tijdens de startbijeenkomst veelvuldig benadrukt. Een Belangenbehartiger had mensen echt kunnen helpen in de toeslagenaffaire, vertelde Zahra Sebbar, lid RvT Stichting Gelijkwaardig Herstel. Nina Olson, voormalig Taxpayer Advocate in de Verenigde Staten, gaf aan dat de rechten van belastingplichtigen direct verband houden met de belastingmoraal en het draagvlak voor onze instituties. Daarbij wees ze erop dat de fiscale rechtshulp ook een kanarie in de kolenmijn is, die de systeemfouten voortijdig signaleert. Ten slotte wees een brede coalitie van fiscale en sociale organisaties op de witte vlekken in de toegang tot fiscale rechtshulp in Nederland.

Tijdens de startbijeenkomst was er vooral aandacht voor de mogelijke problemen van burgers in het toeslagendomein. Met oog op het toeslagenschandaal is dat begrijpelijk, maar het doet geen recht aan de taakopdracht van de Belangenbehartiger. Het kabinet heeft altijd aangegeven dat de fiscale rechtshulp er moet zijn voor casus ten aanzien van belastingen én toeslagen. Op basis van de gegeven presentaties is het de vraag in hoeverre de Belangenbehartiger er ook is voor bijvoorbeeld box 3-belastingplichtigen, zelfstandigen met een geschil over de Wet DBA, of ondernemers met belastingrenteproblemen. Ook deze belastingplichtigen kunnen klem komen te zitten tussen een papieren werkelijkheid en hardheden in de praktijk.

Parlementair

Het is goed om zich te realiseren dat de Belangenbehartiger, conform de adviezen van onder anderen Nina Olson, meer doorzettingsmacht heeft gekregen. Op een aantal punten was het nog onzeker wat de bevoegdheden van de Belangenbehartiger zouden zijn. Denk aan de mogelijkheid om een heroverweging af te dwingen; de toegang tot dossiers en gegevens en de mogelijkheid om rechtstreeks – zonder tussenkomst van het ministerie – met het parlement te communiceren. De Belangenbehartiger heeft in de ministeriële regeling waarin de bevoegdheden en taken zijn vastgelegd vrij ruime bevoegdheden en doorzettingsmacht gekregen en kan daarmee echt het verschil maken voor vastgelopen burgers en ondernemers.

De uiteindelijke effectiviteit van de Belangenbehartiger is van drie zaken afhankelijk. Allereerst zullen burgers en ondernemers dit nieuwe instituut moeten vinden, daarbij is de samenwerking met alle eerstelijns rechtshulp cruciaal. Daarnaast moet de Belangenbehartiger beschikken over voldoende fiscaal inhoudelijke expertise en kwaliteit, om burgers en ondernemers te kunnen helpen. Ten slotte moet de Belangenbehartiger ook goed (kunnen) samenwerken met de dienst Toeslagen en de Belastingdienst. Daar zit een groot gedeeld belang. Adequate rechtshulp en rechtsbescherming zijn essentieel voor de belastingmoraal. Als de fiscale rechtshulp een succes wordt, dan straalt dat af op het hele belastingstelsel.