Brussel, 1962. Een expertgroep onderzoekt op welke wijze harmonisatie van omzetbelastingwetgeving mogelijk is in het belang van de gemeenschappelijke markt. Een van de aanbevelingen uit het ‘ABC-rapport’ (3310/IV/62F, p. 24) is het voorkomen dat de bepalingen inzake omzetbelasting te ingewikkeld worden “ook al is het de bedoeling de belastingregelingen te verbeteren en beter op de economische realiteit af te stemmen”.

Anno 2021 is mijn eerste reactie: waarom zou iemand níet die ambitie hebben? De achterliggende gedachte van de expertgroep was dat kleine bedrijven als gevolg van technische complicaties meer moeilijkheden ondervinden in het voldoen aan BTW-regelgeving dan beter georganiseerde bedrijven. Dit klinkt niet onredelijk.

De Europese Commissie laat deze randvoorwaarde vaak varen, niet zelden onder druk van de EU-lidstaten. Dat blijkt niet alleen uit de richtlijnvoorstellen die de ECOFIN de afgelopen jaren heeft aangenomen, het is ook af te leiden uit hun benadering van de zogenoemde VAT Gap. Een Tax Gap is het verschil tussen wat in theorie aan belastingen binnen zou moeten komen en het bedrag aan belastingen dat daadwerkelijk binnenkomt. In het ’2020 Final Report/VAT Gap in the EU-28 Member States’ noemt de Europese Commissie voornamelijk oorzaken die aan belastingplichtigen zijn te wijten (waaronder ‘maladministration’ en ‘legal tax competition’). Zonder twijfel zijn onwillige belastingplichtigen mede oorzaak van de VAT Gap. Tegelijkertijd draagt ook te complexe wetgeving bij aan een verschil tussen begrote en daadwerkelijke belastinginkomsten. Dat onderkende bijvoorbeeld voormalig Staatssecretaris Wiebes van Financiën (Kamerstukken II 2013/14, 31066, nr. 211, p. 1). Simpelere regelgeving leidt tot minder onbedoelde fouten en daarnaast, zo schat ik in, tot hogere belastingopbrengsten.

Wat te doen aan de onwillige belastingplichtigen? Ik moet denken aan de krantenkop ‘Mongoolse fiscus bestrijdt belastingontduiking met loterij’ uit het FD van 25 december 2018. Mongolië betaalde in 2017 (omgerekend) € 1,7 mln. prijzengeld uit aan 119.254 inwoners die netjes belasting betaalden. Daartegenover stond een stijging van de BTW-inkomsten met ruim 30%. Ter vergelijking, in 2018 had slechts één EU-lidstaat een VAT Gap van meer dan 30%. Het geeft te denken.

In Portugal (VAT Gap van 9,6%) is een vergelijkbaar initiatief gestart: IVAucher (een woordgrapje dat vertaald op ‘BTWoucher’ neerkomt). Het is een tijdelijk overheidsprogramma om consumptie te stimuleren in sectoren die hard door de pandemie zijn getroffen (https://www.ivaucher.pt/). Iedere inwoner met een Portugees fiscaal nummer kon deze afgelopen zomer laten zien wanneer hij afrekende in het hotelwezen, de horeca of de culturele sector. Indien hij een factuur terugkreeg uit een door de overheid goedgekeurde kassa, spaarde hij een bedrag gelijk aan de door hem betaalde BTW. De helft van dat bedrag krijgt hij in de maanden oktober tot en met december 2021 terug als korting op afgenomen prestaties in genoemde sectoren. Naast het stimuleren van de getroffen sectoren is de bijvangst natuurlijk de daadwerkelijke betaling van BTW. Het zou aardig zijn als de Europese Commissie de effectiviteit van een dergelijke maatregel onderzoekt. Deze out-of-the-box-oplossingsrichting maakt de wetgeving zelf ten slotte niet ingewikkelder (conform de wens van de grondleggers uit 1962) en het stimuleert compliant gedrag, waardoor de VAT Gap verkleint.