Eerlijk gezegd, valt de titel voor mij in hoge mate in dezelfde categorie als onvindbare telefoonnummers op een website of ingewikkelde e-mails vanaf een ‘no reply’-adres. Het is niet zozeer het automatisch genereren of het ontbreken van de handtekening dat irriteert, maar het vermoeden dat er geen mens van vlees en bloed is die zich met jou bemoeit, laat staan zich over jou bekommert. En dat raakt de kern van mijn boodschap.

Artificial intelligence is in opkomst en zal daarbij de fiscaliteit niet overslaan. Vergis u niet, het overgrote deel van de aangiften en formulieren wordt al door ‘de computer’ gehaald en afgewikkeld. In zoverre brengt artificial intelligence niets nieuws. Naast meer begrijpelijke taal in communicatie met belastingplichtigen kan artificial intelligence ook veel sneller trends ontdekken in aangiftegedrag of problemen in de toepassing van bepaalde regels onderkennen.

Een voorbeeld. Niet zelden wordt bij de invoering van een nieuwe belastingmaatregel een horizonbepaling opgenomen, waarbij de regeling op een toekomstig moment zal worden geëvalueerd. Artificial intelligence kan ervoor zorgen dat niet alleen de Belastingdienst, maar ook de (mede)wetgever korter op de bal speelt, bijvoorbeeld door Kamerleden al in het wetgevingsproces te betrekken bij de elementen die artificial intelligence jaarlijks uit de aangifte moet halen.

Nog niet concreet genoeg? Neem de middelingsregeling. Deze regeling stond van 2001 tot en met 2022 in art. 3:154 Wet IB 2001. De regeling werkte niet goed genoeg, maar daar kwamen we pas 17 jaar na invoering ervan achter (zie V-N 2018/67.5). Het effectiever maken van de middelingsregeling zou het stelsel complexer maken en dus is ervoor gekozen de regeling af te schaffen (zie V-N 2022/43.3). Een andere oplossing was ook denkbaar geweest, bijvoorbeeld het incorporeren van de regeling in de aangifte (zie V-N 2023/22.8). Artificial inteligence had dit probleem vermoedelijk sneller onderkend en daarvoor ook passende(r) oplossingen kunnen aandragen.

We moeten niet vergeten dat belastingheffing geen computerspel of simulatie is. Belastingheffing heeft gevolgen voor echte mensen. Daarom kunnen we niet blind vertrouwen op wat artificial intelligence ons aanraadt te doen. Als artificial intelligence ons kan helpen bij het voorbereiden van onze keuzes, dan is daar wat mij betreft niets op tegen. We moeten echter zelf, als mens, in staat blijven te begrijpen wat we doen en de gevolgen van onze keuzes overzien. Dit is bij een advies dat, of voor mijn part een rechterlijke uitspraak die, met behulp van artificial intelligence is voorbereid, gegarandeerd. Daar staan immers namen onder die verantwoordelijkheid dragen voor de inhoud ervan. Bij massale processen ontbreken die namen en is het verantwoordelijkheidsvraagstuk complexer.

Laten we daarom de mogelijkheden van deze nieuwe techniek niet op voorhand afwijzen, maar wel kritisch blijven over de toepassing ervan. Oh ja, en die kritische houding moet dan niet beperkt blijven tot het herkennen van (captcha-)stoplichten.