In 2016 merkte Margaret Hodge van de UK Public Accounts Committee op, na de verdediging van een topman van Google dat dit bedrijf alleen volgens de wettelijke regels handelt: "We are not accusing you of being illegal, we are accusing you of being immoral." Sindsdien denkt de maatschappij nu toch ook anders over belastingbesparing en -ontwijking.

Eind december 2020 is de zeer leesbare essaybundel 'Tax Governance, maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek. Tijd voor een code?' via het Ministerie van Financiën verschenen. De Tax Governance Code (TGC) is een fiscale gedragscode voor bedrijven en belastingadviseurs om belastingontwijking tegen te gaan en voor het herstellen van het maatschappelijke vertrouwen dat ook het grote bedrijfsleven zijn 'fair share' aan belasting betaalt. Jawel, alleen belastingadviseurs en bedrijven worden hier genoemd. Je moet maar durven. Als vervolgstap vond op 5 maart 2021 een seminar plaats over dit onderwerp met diverse sprekers.

De grote vraag is nu: gaat die code er ook echt komen en hoe gaat deze eruit zien? De bedrijven liggen veel meer onder een vergrootglas dan vroeger. De samenleving dwingt bedrijven steeds meer om maatschappelijk bewuste keuzen te maken en te laten zien dat ze positieve stappen zetten op dit gebied. Ik verwacht zeker dat de – in elk geval grotere – bedrijven gaan meewerken aan zo’n code.

De overheid die niet als partij is genoemd, zou ook zonder code naar mijn mening stappen kunnen zetten. Om te beginnen met het introduceren van eenvoudige en duidelijke wetgeving die niet voor meerderlei uitleg vatbaar is en belastingplichtigen kan verleiden tot het opzoeken van de grenzen. Maar ook de belastingverdragen die bedrijven faciliteren om weinig of geen belasting te betalen, zouden nog eens kritisch tegen het licht kunnen worden gehouden. De vraag is: moeten we de schatkist boven de ethiek stellen? In dat verband zouden we ook moeten kijken naar de wetgeving met terugwerkende kracht. Vinden we dit nog verantwoord, ethisch gezien?

En dan de belastingadviseur. Ethiek vereist ook voor belastingadviseurs in elk geval een omslag in het denken. Bedrijven schakelen adviseurs in om belasting te besparen. Wat betekent zo’n code voor de belastingadviseur? Dat hij/zij voor goed fatsoen geen belastingbesparende adviezen meer kan/mag geven? Dat hij/zij het verlengde wordt van de Belastingdienst? Jong-NOB heeft daarvoor naar mijn mening een goede voorzet gegeven. In genoemde essay-bundel geven deze adviseurs aan dat alle mogelijke adviesroutes aan de opdrachtgevers mogen worden voorgelegd, maar dat ook de maatschappelijke gevolgen hierbij dienen te worden benoemd. Uiteindelijk blijft het de keuze van de belastingplichtige.

Dan resteert nog de vraag: hoe regel je een TGC voor belastingadviseurs? Kan dat via de beroepsorganisaties? Waarschijnlijk niet, want naar schatting zijn slechts 12.000 van de 22.000 belastingadviseurs in Nederland aangesloten bij een beroepsorganisatie. Mogelijk kan een koppeling werken via het beconnummer van de belastingadviseur. Daar wordt verder naar gekeken.

Veranderde inzichten in belastingontwijking vragen om actie. Maar het is nog een uitdaging om die actie vorm te geven.