Deze titel, vrij naar de boekpresentatie van Geloofwaardig belasting heffen van Leo Stevens en Arjan Lejour (zie Het Register 2016, nr. 5), geeft in essentie aan waar collectiviteit om draait. Ik wil rond de feestdagen nog maar eens benadrukken dat collectiviteit de achilleshiel van belastingheffing is. In een steeds individualistischer wordende samenleving vervaagt het collectiviteitsbewustzijn steeds meer naar het hedonistische "what's in it for me?". Een sprekend voorbeeld vinden we in verzekeringsland: "Alleen premie betalen voor zorg die je echt nodig hebt". Of: "Geld terug als je geen gebruik hebt gemaakt van pechhulp". Dit kan niet anders dan tot faillissement van het systeem leiden, omdat alleen de slechte risico's overblijven en de(zelfde) kosten bovendien over een smallere basis worden omgeslagen. Het is dan ook niet gek dat DNB recent waarschuwde dat de aanvullende zorgverzekering zal uitsterven. Verzekeren draait om het afdekken van risico's die je (als individu of als collectief) zelf niet kunt of wilt lopen. Treffend (maar pijnlijk) in dit verband is het verhaal van broer en zus Luka (5) en Mara (8), waarvan Luka wel en Mara geen recht heeft op een (duur) medicijn tegen de spierziekte SMA. Soms betaal je voor iets wat jou geen, maar een ander wel voordeel oplevert. Deal with it!

Nu lijkt deze analogie voor de belastingheffing mogelijk vergezocht, maar is dat allerminst. Ook daar draait het om de vaststelling welke collectieve uitgaven gewenst zijn. En daar hoort een (belasting)rekening bij. Sluit de rekening niet met de portemonnee, dan moet of de rekening omlaag of moeten de lasten anders worden verdeeld. Zo wordt het spel in de (politieke) praktijk evenwel niet gespeeld. Voordelen die passen bij de politieke kleur van de achterban worden geïncasseerd (of in sommige gevallen zelfs geconfisqueerd), terwijl de nadelen ‘per element' worden doorgeschoven. Het zou goed zijn als de politiek niet alleen de (minder leuke) elementen, maar ook het complete plaatje verkondigt. Voor de lijdzame belastingbetaler - particulier, ondernemer, multinational - is deze periode een moment van bezinning. Een goed moment om na te gaan hoe groot de individuele bijdrage aan het systeem is (geweest), uitgaande van een totale belastingopbrengst van (gemakshalve) € 250 miljard.

En ook op pensioengebied is de vraag naar individualisering zichtbaar. Zo wordt momenteel het persoonlijk pensioenvermogen met een collectieve risicodeling onderzocht. Ik snap de wens van meer (individuele) keuzevrijheid ten aanzien van de wijze van beleggen, maar naar mijn mening begeven we ons daarmee op glad ijs. Ik verwijs naar de hiervóór aangehaalde waarschuwing van DNB ten aanzien van de aanvullende zorgverzekeringen. Blijft het pensioenstelsel op deze wijze wel houdbaar? Bovendien moeten we voorkomen dat zij die individueel beleggen nu niet de lasten hebben, maar straks wel de lusten. Lusten die moeten worden opgebracht door de groep die wel collectief blijft betalen. Dat doet afbreuk aan het beeld van en het geloof in collectieve regelingen. Daarnaast geldt dat collectiviteit bovendien overzichtelijk en transparant is.

Daarom voor de duidelijkheid: collectief betalen is niet (altijd) leuk, maar wel noodzakelijk. En dat geldt voor iedereen!